මා ජගත් ව්‍යාපෘති ගැන කරුණු දැනගැනීමට උනන්දු බවත්, සතිපතා පත්තර කොලමක් ලියන බවත් දැනගත් මගේ මිතුරකු යෝජනා කළේ සවුදි අරාබියේ නියෝම් (NEOM ) ව්‍යාපෘතිය ගැනත් ලියන්න කියලාය. ඒ, ඔහු අප සමඟ දැන් සිටින ව්‍යාපෘතියට සම්බන්ධ වීමට පෙර නියෝම් ව්‍යාපෘතියට සම්බන්ධ වී සිටි නිසාය. එහෙත් මා ඒ ගැන දැන්ම නොලියා සිටින්න තීරණය කළ බව ඔහුට කිවුවෙමි.
“නියෝම් ගැන ලියන්න තව ගොඩක් කල් තියෙනවා. දැනට නම් ඒ ගැන ලියන්න තියෙන්නේ එය ‘හීනයක් නැති නම් උමතුවක්’ ලෙසයි. සමහර විට මේ ව්‍යාපෘතිය අතරමඟ නතර වන්නත් ඉඩ තියෙනවා.” මම කීවෙමි.
“එහෙම කියන්න එපා,” මිතුරා කිවේය. “ඒක එහෙම හීනයක් විතරක් නෙවෙයි. ලෝකේ මෙතෙක් බිහි වෙච්ච බරපතළම ව්‍යාපෘති සංකල්පය තමයි ඒ. සංකල්පයෙන් එහාට ගිහින් දැන් හෙමි හෙමින් නමුත් වැඩ කෙරෙනවා; සැලසුම් හැදෙනවා; ආයෝජන හොයනවා. මට හිතෙන්නේ අවුරුදු පනහකින් හරි මේ හීන ව්‍යාපෘතිය නිමාවක් දකීවි කියලයි.”
ලෝක සිතියම නැවත අඳිමින් සිටින රටක් ලෙස සවුදි අරාබිය හඳුන්වන්නට පුළුවන. මේ වන විට, රතු මුහුදට මුහුණ ලා පිහිටි එහි වයඹදිග වෙරළ තීරයේ, නියෝම් අනාගතවාදි නගර කලාපයක් නිර්මාණය වෙමින් පවතින අතර, එය 21 වැනි සියවසේ මැදභාගයේදී මිනිසුන් ජීවත් වන, වැඩ කරන සහ ගමන් කරන ආකාරය පිළිබඳ විශිෂ්ටතම අත්හදා බැලීමක් විය හැකිය. එය ඇලිස් දුටු විස්මලන්තය වැනි සංකල්පයකින් පටන්ගෙන, වඩාත් යථාර්ථවාදි විද්‍යා ප්‍රබන්ධයක් බවට පත් වී, දැන් ලෝක ආර්ථිකය හා භූ-දේශපාලනය කෙරෙහි බලපාන දෙයක් වී තිබේ. අමෙරිකානු ඩොලර් බිලියන 500කට වඩා වියදම් කරන්නට බලාපොරොත්තුවෙන් ආරම්භ කළ නියෝම් ව්‍යාපෘතිය, සවුදි කිරුළ හිමි කුමරු වන මොහොමඩ් බින් සල්මාන්ගේ ‘විෂන් 2030’ වැඩසටහනේ ප්‍රමුඛතම අංගය ලෙස එළිදුටුවේය. එහෙත් දැන් එහි අනාගත වියදම මුල් ඇස්තමේන්තුව මෙන් කිහිප ගුණයක් වනු ඇතැයි අනුමාන කෙරේ. තෙල් මත යැපෙන සවුදි ආර්ථිකය විවිධාංගීකරණය කර, එය ගෝලීය නවෝත්පාදන, සංචාරක සහ ස්ථිරසාරත්වයේ කේන්ද්‍රස්ථානයක් බවට පත් කිරීම මේ දැවැන්ත ව්‍යාපෘතියේ මූලිකම අරමුණයි. එවැනි උත්සාහයන් ගත් ඩුබායි රාජ්‍යය, කටාර් රාජ්‍යය හෝ කුවේටය වැනි මැදපෙරදිග රටවලට වඩා ගව් ගණනක් ඉදිරියට යෑමට තරම් සවුදි අරාබියේ සැලසුම විශාලය.
‘නව’ යන අර්ථය දෙන ග්‍රීක වචනයක් වන ‘නියෝ’ (Neo) සහ අරාබි බසින් ‘අනාගතය’ යන අර්ථය දෙන ‘මුස්තක්බල්’ (Mustaqbal) යන වචනයේ පළමු අකුර වන ‘M’ එක් වීමෙන් ‘නියෝම්’ (NEOM) යන නම බිහි වී ඇත. එයින් හැඟවෙන්නේ තෙල් ආර්ථිකයෙන් ඔබ්බට ගිය, සම්පූර්ණයෙන්ම නව ආර්ථික ආකෘතියක් ගොඩනැඟීමේ සවුදියේ අදිටනයි. මේ ව්‍යාපෘතියෙන් සවුදියේ ටබුක් පළාතේ වර්ග කිලෝමීටර් 26,000කට වඩා වැඩි කාන්තාර, කඳුකර කලාප සහ වෙරළ තීරයන් ආවරණය කරයි. එය ආසන්න වශයෙන් ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රමාණයෙන් තුනෙන් එකක් පමණ වන දැවැන්ත භූමි ප්‍රමාණයකි.
නියෝම් ව්‍යාපෘතිය හුදෙක් ගොඩනැඟිලි හෝ යටිතල පහසුකම් ඉදිකිරීමක් පමණක් නොව, එය සවුදි ආර්ථික විවිධාංගීකරණයේ යෝධ පියවරකි. සවුදි රජය මෙය හරිත බලශක්තිය, උසස් නිෂ්පාදනය, ජෛව තාක්ෂණය, ඩිජිටල් මාධ්‍ය සහ සංචාරක කර්මාන්තය වැනි අංශ එකට වර්ධනය කළ හැකි ‘විස්කම් සංකීර්ණයක්’ ලෙස දකියි. වරෙක සිංගප්පූරුව සහ ඩුබායි රාජ්‍යය කළාක් මෙන්, සවුදිය බලාපොරොත්තු වන්නේ අන්තර්ජාතික සමාගම්, පර්යේෂකයන් සහ පදිංචිකරුවන් ආකර්ෂණය කරගනිමින් ඉහළ තාක්ෂණය සහ දැනුම මත පදනම් වූ ආර්ථිකයක් ගොඩනැඟීමටයි. සමහර රටවල් ආරම්භ කරන මැතිවරණ ඉලක්ක කරගත් කෙටිකාලීන වැඩසටහන් මෙන් නොව; සවුදි අරාබිය ඉවසිලිවන්තව ව්‍යාපෘතිය සඳහා කාලය ගනියි. දැන් එය මුලින් කතා වූ වේගයට වඩා ආදි ඉබි ගමනකින් ක්‍රියාත්මක වෙයි. කිලෝමීටර් 170ක් දිග ‘ද ලයින්’ විස්කම් නගරයෙන් කිලෝමීටර් පහක් 2030 වන විට නිම කිරීම මුලින් අපේක්ෂාව වුණත් දැන් ඒ ඉලක්කය කිලෝමීටර් 2.4 දක්වා අඩු වී තිබේ, මේ වේගය අඩාළ වීම නිසා මෙය නොකෙරෙන ප්‍රොජෙක්ට් එකක් බවට සමහරුන් සැක පළ කළත් සවුදි රජය එය ප්‍රතික්ෂේප කරයි.
අන් තැනෙක අත්හදා බලන්න අවස්ථාවක් නොලැබෙනු ඇතැයි සිතිය හැකි බොහෝ ඉංජිනේරු විද්‍යා, තොරතුරු සන්නිවේදන තාක්ෂණ හා කෘත්‍රිම බුද්ධි යෙදුම් ප්‍රයෝගිකව භාවිත කරන ඉඩ ප්‍රස්තා මේ ව්‍යාපෘතියේ විවිධ අදියරවලදී විවර වනු ඇත. අපූරු අංග උපාංග සහිත මේ ව්‍යාපෘති සැලසුමේ ප්‍රධාන යෝජනා ක්‍රම කිහිපයක් තිබේ.
ද ලයින්, රේඛීය නගරය ඉන් ප්‍රමුඛම, වඩාත් ආකර්ෂණීය හා පෙරළිකාරම අදහසයි. මීටර් 500ක් උසින් සහ මීටර් 200ක් පළලින් යුත්, කැඩපත් වැනි ගොඩනැඟිලි දෙකක්, කාන්තාරය හරහා කි.මී. 170ක් පුරා සමාන්තරව විහිදෙන මේ ‘රේඛීය නගරය’ තුළ මිලියන 9ක් පමණ පදිංචිකරුවන් ජීවත් කරවීම අරමුණයි. මෙහි ජීවත් වන්නේ අනාගතයේ වෙනත් ග්‍රහලොවක පදිංචියට යන මානවයන් කොටසක් නොවුවද ඔවුන්ට අත්විඳින්නට ලැබෙන ජීවිතය ඊටද වඩා ආස්වාදජනක එකක් වනු ඇත. ඉදි කිරීම අරඹා ඇති එම අනාගත නගරයේ මෝටර් රථ නැත. සාම්ප්‍රදායික වීදි නැත. කාබන් විමෝචනය පිටුදකියි. භූගත අධිවේගි දුම්රිය මාර්ගයක් මඟින් සමස්ත නගරයම සම්බන්ධ වන අතර, සාප්පු, පාසල් ඇතුළු සියලු පහසුකම් පදිංචිකරුවන්ට මිනිත්තු පහක ඇවිදීමේ දුරින් පිහිටනු ඇත.
නියෝම් ව්‍යාපෘතියේ දෙවැනි අපූරුම යෝජනාක්‍රමය වන්නේ ඔක්සගන් (Oxagon) පාවෙන කාර්මික කේන්ද්‍රස්ථානයයි. රතු මුහුදු වෙරළේ පිහිටුවනු ලබන මෙය, ලොව විශාලතම පාවෙන ඉදි කිරීම සංකීර්ණයන්ගෙන් එකක් වනු ඇත. එය ඊළඟ පරම්පරාව උදෙසා කරනු ලබන නිෂ්පාදන, පිරිසුදු බලශක්තිය පිළිබඳ පර්යේෂණ, රොබෝ තාක්ෂණය සහ සමුද්‍රීය සැපයුම් පර්යේෂණ සඳහා නිර්මාණය කෙරේ. පරිසර හිතකාමි හරිත කර්මීකරණයේ ගෝලීය පරිවර්තකයකු ලෙස සවුදිය ස්ථානගත කිරීමට ඔක්සගන් ව්‍යාපෘතිය සමත් වනු ඇත.
නියෝන් ව්‍යාපෘතියේ අංගයක් වන ට්‍රොජේනා (Trojena) කඳුකර සංචාරක කලාපයද අරුම පුදුම සංකල්පයකි. වාලුකා රාජ්‍යයක වියළි, දුෂ්කර උරුමයට අභියෝග කරමින්, මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 2,600ක් ඉහළට නඟින කෘත්‍රිම හිම කඳු සහිත මේ කලාපයේ හිම මත ලිස්සා යෑමේ මංපෙත්, හිමකර නිවාඩු නිකේතන සහ විවිධ දුර්ලභ ක්‍රීඩා පහසුකම් ආදියෙන් සමන්විත වී ඇත. සවුදි අරාබිය අන්තර්ජාතික සංචාරක වෙළෙඳපොළට පිවිසීමේ අරමුණ සැබෑ කරමින් අනාගත ශීත ඍතු ඔලිම්පික් උලෙළක් මේ කඳුකරයේ පැවැත්වෙන්නට බැරි නැත.
නියෝන් ව්‍යාපෘතිය අරුමයක් හා සිහිනයක් ලෙස සිතන්නේ එහි ඇති මේ ආකාරයේ උප කොටස් නිසාය. සින්දාලා (Sindalah) සුඛෝපභෝගි දූපතද එවැන්නකි. රතු මුහුදේ පිහිටි සුඛෝපභෝගි දූපත් ගමනාන්තයක් වන සින්දාලාහි යාත්‍රා තොටුපොළ, වෙරළාසන්න සමාජ ශාලා සහ තරු පහේ හෝ හතේ හෝටල් ඉදි වනු ඇත. ඩුබායිහි පාම් ජුමෙයිරා හෝ මාලදිවයින වැනි තැන්වලට මෙන්, අත දිගහැර වියදම් කළ හැකි සංචාරකයන් සවුදි අරාබියේ සින්දාලා දූපතටද අනාගතයේදී ඇදෙනු ඇත.
අවිනිශ්චිතතා හා ගැටලුකාරි දේ කොතෙක් තිබුණත් නියෝම් යනු හෙමි හෙමින් සැබෑ වන සිහිනයකි. එය තොරතුරු තාක්ෂණය, ඉංජිනේරු විද්‍යාව හා ලෝක ආර්ථිකය ගැන උනන්දුවක් දක්වන කොයි කවුරුත් කාලාන්තරයක් තිස්සේ කතා කරන මාතෘකාවක් වනු ඇත.
( Silumina 02-Nov 2025 , Image Source; Logistics Middle East)
